در دل دشت‌های کرمان، در ۱۴ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، آرامگاه شاه فیروز همچون نگینی بر فراز صخره‌ای از سنگ سبز تیره به ارتفاع ۳۰ متر می‌درخشد. این بنای تاریخی، با ساختار هشت‌ضلعی و گنبدی که بر هشت ستون استوار شده، جلوه‌ای از هنر معماری دوره ایلخانی را به نمایش می‌گذارد.
درون این آرامگاه که از جاهای دیدنی سیرجان محسوب می‌شود، قبری به طول ۲.۵ متر در دل صخره حفر شده است. هرچند هویت فرد دفن‌شده به‌دلیل از بین رفتن سنگ قبر نامشخص است، اما باورهای محلی آن را به ابوکالیجار بن عضدالدوله یا فرزند او نسبت می‌دهند.
گفته‌های مردم دوس داشتنی بومی منطقه حاکی از آن است که در ساخت این بنا از شیر شتر برای استحکام بیشتر استفاده شده است. همچنین، بقایای ظروف سفالی پراکنده در اطراف آرامگاه، نشان‌دهنده تمدنی کهن در این منطقه است.
بازدید از این اثر تاریخی، سفری به اعماق تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین را برای هر گردشگری رقم می‌زند.
شاه فیروز کیست؟
افسانه‌های محلی حکایت از آن دارند که فردی به نام لوکایجاربین، از خاندان عضدالدوله، برای شکار به این منطقه می‌آید. در جریان این شکار، او گوشت شکار را مصرف می‌کند و به‌طور ناگهانی جان خود را از دست می‌دهد. به احترام وی، آرامگاهی بر فراز این صخره بنا می‌شود که امروزه به نام شاه فیروز شناخته می‌شود.
ساخت آرامگاه‌ها در فرهنگ ایرانی، نشان‌دهنده احترام و تکریم بزرگان، عالمان دینی و شخصیت‌های برجسته است. این بناها نه‌تنها به‌عنوان محلی برای یادبود فرد متوفی ساخته می‌شدند، بلکه با افزودن عناصری مانند محراب، به مکانی برای عبادت و تجمع مردمی تبدیل می‌گشتند.
معماری آرامگاه شاه فیروز سیرجان
آرامگاه شاه فیروز سیرجان با ساختاری منحصربه‌فرد، نمونه‌ای از معماری اصیل ایرانی است که با گذر قرن‌ها، همچنان ابهت و استواری خود را حفظ کرده است. این بنا با طراحی هشت‌ضلعی و ستون‌های آجری، سبک معماری دوره ایلخانی را به تصویر می‌کشد. در ساخت آن از مصالحی مانند آجر، سنگ و ملات گچی استفاده شده و باورهای محلی حاکی از آن است که برای استحکام بیشتر، در ترکیب ملات از شیر شتر بهره برده‌اند.
گنبد آرامگاه شاه فیروز سیرجان که بر هشت ستون استوار است، با ساختاری ساده اما باشکوه، جلوه‌ای از مهارت معماران ایرانی را به نمایش می‌گذارد. در بخش‌هایی از دیواره‌های داخلی، بقایای اندود گچ دیده می‌شود که نشان از تزیینات اولیه آن دارد. همچنین، در نمای بیرونی از سیم‌گل استفاده شده که به‌مرور زمان با باد و باران فرسایش یافته اما همچنان در برخی قسمت‌ها باقی مانده است.
ترکیب این مصالح بومی و شیوه ساخت، حکایت از آگاهی معماران آن دوره نسبت به شرایط اقلیمی منطقه دارد. آن‌ها با استفاده از متریالی که در برابر گرمای شدید روز و سرمای شبانگاهی مقاوم باشد، بنایی ماندگار خلق کرده‌اند که امروز نیز چشم هر گردشگری را به خود خیره می‌کند.
جاهای دیدنی نزدیک آرامگاه شاه فیروز سیرجان
آرامگاه شاه فیروز، با قرارگیری در جنوب شرقی سیرجان، دسترسی مناسبی به چندین جاذبه تاریخی و فرهنگی دارد که بازدید از آن‌ها تجربه‌ای غنی برای گردشگران فراهم می‌کند. در ادامه به پنج مورد از این مکان‌های دیدنی اشاره می‌کنیم:
قلعه سنگ سیرجان
در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، بقایای قلعه‌ای تاریخی به نام قلعه سنگ قرار دارد. این قلعه در مجاورت صخره‌ای سنگی و بقایای مسجدی قدیمی واقع شده است و بر اساس کتیبه موجود، به دوره مظفری (۷۸۹ قمری) نسبت داده می‌شود.
بادگیر چپقی سیرجان
یکی از بادگیرهای منحصربه‌فرد ایران، بادگیر چپقی سیرجان است که در فاصله ۱۶ کیلومتری آرامگاه شاه فیروز قرار دارد. این بادگیر به‌دلیل طراحی خاص خود، به شکل چپق (پیپ) شباهت دارد و نمونه‌ای از معماری سنتی منطقه محسوب می‌شود.
باغ سنگی سیرجان
در فاصله ۲۵ کیلومتری آرامگاه، باغ سنگی سیرجان واقع شده است. این باغ توسط درویش‌خان اسفندیارپور، کشاورز محلی، ایجاد شده و درختان آن به‌جای میوه، سنگ‌هایی آویزان دارند که نمادی از اعتراض به اصلاحات ارضی دهه ۱۳۴۰ است.
یخدان های دوقلو سیرجان
یخدان‌های دوقلو، سازه‌هایی تاریخی هستند که در گذشته برای ذخیره یخ در فصول گرم سال به‌کار می‌رفتند. این بناها در خیابان شیخ فضل‌الله نوری سیرجان قرار دارند و نمونه‌ای از مهندسی سنتی ایرانی در مدیریت منابع آب و سرمایش به‌شمار می‌روند.
مسجد جامع عضدی
مسجد جامع عضدی، معروف به مسجد صاحب‌الزمان، در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان واقع شده است. این مسجد با ستون‌های سنگی و بقایای قطعات سنگ مرمر و آهک، یادگاری از دوران کهن بوده و هرچند امروزه ویرانه‌ای بیش نیست، اما همچنان ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است.
بازدید از این مکان‌ها در کنار آرامگاه شاه فیروز، فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ غنی منطقه سیرجان فراهم می‌کند.
