قلعه سنگ سیرجان، یکی از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی استان کرمان و جاهای دیدنی سیرجان است که در ۷ کیلومتری جنوب شرقی شهر سیرجان واقع شده است. این قلعه با ترکیبی از تاریخ کهن و طبیعت بکر، مقصدی جذاب برای گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ ایران محسوب می‌شود. مردم محلی به این قلعه افتخار می‌کنند و آن را نمادی از هویت تاریخی منطقه می‌دانند. با گذر از جاده‌های کویری و مشاهده این بنای باستانی، می‌توان به عمق تاریخ و تمدن این سرزمین پی برد.
تاریخچه قلعه سنگ سیرجان
قلعه سنگ سیرجان که در گذشته با نام «برکوه» شناخته می‌شد، در دوره ساسانیان محل استقرار مردم سیرجان بوده است. پس از فتح این منطقه توسط اعراب، نام آن به «حجر ابیضا» تغییر یافت. این قلعه در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. در شمال قلعه سنگ و به فاصله ۵ متری حصار داخلی، پلکانی منبر مانند از جنس سنگ سفیدی آهکی یکپارچه وجود دارد که بر روی بدنه جنوبی آن به خط نسخ عبارتی نوشته شده‌است.
متن کتیبه قلعه سنگی سیرجان
چنان‌که از متن حک شده بر روی کتیبه مشخص است، این نوشته در سال چهارم فرمانروایی عمادالدین احمد، سلطان آل مظفر، در واپسین سال‌های حکومت وی بر سیرجان (۷۹۵–۷۸۶ هجری قمری) حکاکی شده است. پرویز ورجاوند، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران، بر این باور است که این پلکان سنگی قدمتی بسیار زیاد دارد و به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. او این سازه را بخشی از یک آتشدان مرتبط با یک نیایشگاه کهن می‌داند. با این حال، ابوالقاسم حاتمی پذیرش دلایل ارائه‌شده توسط ورجاوند را دشوار تلقی می‌کند.
ساختار و معماری قلعه سنگ سیرجان و وضعیت کنونی آن
قلعه سنگ در وسط دشت وسیعی قرار دارد که از دور شبیه به صخره بزرگ و سفید به نظر می‌رسد. محوطه قلعه از سه بخش تشکیل شده است که شامل صخره سنگی در مرکز و دو محوطه اطراف آن می‌شود. این کوه آهکی در مرکز محوطه واقع شده است و به عنوان شاخص‌ترین اثر شگفت‌آور طبیعی دشت سیرجان، موقعیت ویژه‌ای برای شکل‌گیری شهر و تفکیک دو فضای حاکم‌نشین و عامه‌نشین داشته است.
فاصله این دو حصار در بیشترین اندازه خود به حدود ۲۰۰ متر می‌رسد که احتمالاً خانه‌های مسکونی و دیگر بخش‌های قلعه در این بین قرار داشته‌اند. حصار بیرونی قلعه از خشت خام ساخته شده و ضخامت آن ۵ متر بوده است. در امتداد آن برج‌های مدوری با قطر ۵ تا ۸ متر دیده می‌شود.
با استفاده از وضع طبیعی صخره و برخی کوه‌بری‌ها و مقداری تغییر در کوه و جاسازی کردن برای ساختن دیوارها، تعدادی صفه در این محل ساخته شده و به کمک مصالح بنایی، به‌خصوص آجر و ملات گچ، ساختمان‌های مختلفی بر روی این صفه‌ها بنا کرده‌اند. این ساختمان‌ها شامل محل حکومت حاکم، برج‌های دیده‌بانی، محل ذخیره آب، حمام، انبارهای مخصوص آذوقه و دیوارهایی جهت مسدود کردن راه رسیدن به بالاترین نقطه صخره بوده است.
برای حفظ و مرمت این اثر تاریخی، پیشنهاد می‌شود که مطالعات باستان‌شناسی دقیق‌تری انجام شود تا برنامه‌های مرمتی متناسب با اصالت بنا تدوین گردد. همچنین، استفاده از مصالح سنتی و تکنیک‌های بومی در فرآیند مرمت می‌تواند به حفظ هویت تاریخی قلعه کمک کند.
اگر از علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران باستان هستید، بازدید از قلعه سنگ سیرجان می‌تواند تجربه‌ای بی‌نظیر برای شما باشد. با قدم زدن در این قلعه، می‌توانید به گذشته‌های دور سفر کرده و با بخش‌هایی از تاریخ ناشناخته ایران آشنا شوید.
جاهای دیدنی نزدیک قلعه سنگ سیرجان
در نزدیکی قلعه سنگ سیرجان، جاذبه‌های گردشگری متعددی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید:
بادگیر چپقی سیرجان: این بادگیر منحصر به فرد با شبکه‌های هندسی منظم، از آثار دوره پهلوی است و در بلوار دکتر صادقی، کوچه حاج رشید واقع شده است.
یخدان‌های دوقلو سیرجان: این یخدان‌ها از نمونه‌های ویژه معماری قاجار هستند و در شهر سیرجان به یادگار مانده‌اند.
باغ سنگی سیرجان: این باغ در کیلومتر ۴۰ جنوب شرقی شهر سیرجان واقع شده است و به دلیل درختان سنگی خود شهرت دارد.
مسجد جامع عضدی: یکی از مساجد تاریخی سیرجان که با معماری زیبا و قدمت تاریخی خود، جذابیت خاصی دارد.
امامزاده حسنین سیرجان: یکی از اماکن مذهبی و تاریخی شهر که مورد توجه زائران و گردشگران است.
با بازدید از این مکان‌ها، می‌توانید تجربه‌ای کامل از تاریخ و فرهنگ منطقه سیرجان داشته باشید و از زیبایی‌های این منطقه لذت ببرید.
