سیرجان، شهری باستانی در قلب استان کرمان است که بخشی از جاهای دیدنی استان کرمان را در خود جای داده است. سیرجان همچون نگینی درخشان در تاریخ ایران می‌درخشد.
این شهر کهن با نام اولیه «سیرگان» در دوران ساسانیان به‌عنوان مرکز ایالت کرمان شناخته می‌شد و پس از ورود اسلام، تا سال ۳۱۵ هجری قمری همچنان این جایگاه را حفظ کرد. سیرجان در گذر زمان، شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری مانند عبور اسکندر مقدونی در مسیر بازگشت از هندوستان و نیز ویرانی به‌دست سردار تیموری، ایدکو، در سال ۷۹۶ هجری قمری بوده است. پس از این ویرانی، مردم در مکانی به نام باغ بمید سکونت گزیدند، اما این منطقه نیز در هجوم افغان‌ها تخریب شد. در نهایت، در حدود ۲۱۵ سال پیش، شهری جدید در منطقه سعیدآباد بنا نهاده شد که همان سیرجان امروزی است. این شهر با تاریخ پرفراز و نشیب خود، همچنان استوار باقی مانده و با ترکیبی از میراث تاریخی و فرهنگی، مقصدی جذاب برای گردشگران محسوب می‌شود.
بادگیر چپقی یکی از جاهای دیدنی سیرجان
در قلب شهر تاریخی سیرجان، شاهکاری از معماری سنتی ایران به نام «بادگیر چپقی» خودنمایی می‌کند؛ بنایی که با طراحی منحصربه‌فردش، هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌سازد. این بادگیر در دوران رضاشاه پهلوی، با الهام از دودکش‌های کشتی‌های قدیمی، توسط معمار خلاق، سید مهدی شجاعی، ساخته شد. داستان از آنجا آغاز می‌شود که شجاعی در سفری دریایی، متوجه تهویه مطبوع استراحتگاه کشتی شد و با دقت در ساختار دودکش‌ها، تصمیم گرفت این طراحی را در معماری بومی به‌کار گیرد تا هوای خنک‌تری به داخل خانه‌ها هدایت شود.
این بادگیر که بر فراز خانه‌ی مرحوم دکتر سید علی‌اصغر رضوی، از پزشکان برجسته‌ی سیرجان، قرار دارد، با ساختاری از آجر و ملات و تزئینات هندسی شش‌ضلعی، جلوه‌ای بی‌نظیر به این بنا بخشیده است. بادگیر چپقی در بلوار دکتر صادقی، کوچه حاج رشید واقع شده و در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره‌ی ثبت ۶۴۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه سنگ سیرجان؛ از جاهای دیدنی سیرجان
در ۷ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، قلعه‌ای باستانی به نام «قلعه سنگ» قرار دارد که تاریخچه‌ای پرفراز و نشیب را در دل خود جای داده است. این قلعه که به دوره ساسانیان بازمی‌گردد، در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه سنگ بر روی صخره‌ای آهکی و سفیدرنگ در میانه دشت سیرجان ساخته شده است. این صخره با ارتفاعی حدود ۲۰۰ متر از سطح دشت، محیط وسیعی را در بر می‌گیرد و از دور همچون صخره‌ای بزرگ و سفید به نظر می‌رسد.
این قلعه در گذشته ارگ نظامی شهر سیرجان محسوب می‌شد و بخش‌های مختلفی مانند دخترنشین، شاه‌نشین، منبر سنگی و زندان را در بر می‌گرفت. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد قلعه، وجود پلکانی سنگی از جنس سنگ آهکی سفید است که بر روی بدنه جنوبی آن کتیبه‌ای به خط نسخ حک شده است. این کتیبه به سال ۷۸۹ هجری قمری و دوران حکومت عمادالدین احمد، از امرای آل مظفر، بازمی‌گردد.
با گذشت زمان و به‌ویژه پس از حمله مغولان، قلعه سنگ ویران شد و ساکنان آن به مناطق دیگری مانند باغ بمید و سعیدآباد نقل مکان کردند که هسته اولیه سیرجان امروزی را تشکیل دادند.
مسجد جامع عضدی سیرجان
در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، در منطقه‌ای که به «سیرجان قدیم» معروف است، بقایای مسجدی تاریخی به نام «مسجد جامع عضدی» قرار دارد. این مسجد که به دوران حکومت عضدالدوله دیلمی نسبت داده می‌شود، روزگاری از شکوه و عظمت خاصی برخوردار بوده است.
بر اساس توصیفات مقدسی، جغرافی‌دان قرن چهارم هجری، این مسجد در میان دو بازار کهنه و نو سیرجان قرار داشته و دارای گلدسته‌های شگفت‌انگیزی بوده است. وی در کتاب خود اشاره می‌کند که بر فراز این گلدسته‌ها، سازه‌های چوبی پیچیده‌ای نصب شده بود که بخشی از آن‌ها همواره در حال چرخش بوده‌اند. این ویژگی منحصربه‌فرد، نشان‌دهنده نبوغ معماران آن دوره در طراحی سازه‌های دینامیک است.
متأسفانه، در سال ۷۹۸ هجری قمری، این مسجد به‌دست لشکریان تیموری تخریب شد و امروز تنها بقایای اندکی از آن باقی مانده است. این بقایا شامل خرابه‌های بنای آجری، پایه ستون‌های سنگی و قطعاتی از سنگ مرمر و سنگ آهک با کتیبه‌های حکاکی‌شده است. جالب است بدانید که مردم محلی در گوشه‌ای از این بنا شمع روشن می‌کنند و آن را به‌عنوان «مسجد صاحب‌الزمان» می‌شناسند.
باغ سنگی سیرجان
در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، در نزدیکی روستای میاندوآب، باغی متفاوت و شگفت‌انگیز به نام «باغ سنگی» قرار دارد. این باغ که در دهستان بلورد واقع شده، به‌جای میوه‌های رنگارنگ، سنگ‌هایی آویخته بر شاخه‌های درختان خشکیده را به نمایش می‌گذارد و منظره‌ای اسرارآمیز و متفاوت را پیش روی بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
«باغ سنگی» توسط درویش خان اسفندیارپور، کشاورز کر و لالی که در سال ۱۳۴۰ خورشیدی پس از از دست دادن زمین‌هایش در جریان اصلاحات ارضی، به نشانه اعتراض، درختان باغ خود را با آویختن سنگ‌های مختلف تزئین کرد. این اقدام نمادی از نارضایتی و اعتراض او به شرایط زمانه بود.
یخدان های دوقلو سیرجان
در خیابان شیخ فضل‌الله نوری سیرجان، دو سازه‌ی تاریخی به نام «یخدان‌های دوقلو» قرار دارند که یادگاری از دوران قاجار و نمادی از خلاقیت معماران ایرانی در مقابله با گرمای کویری هستند. این یخدان‌ها در سال ۱۲۷۴ هجری شمسی توسط افراد خیر ساخته شدند و با ارتفاعی حدود ۱۱ متر، از خشت خام و ملات گل بنا شده‌اند.
ساختار یخدان‌های دوقلو شامل دو مخزن بزرگ با گنبدهای مخروطی‌شکل است که در گذشته برای ذخیره و نگهداری یخ در فصول گرم سال استفاده می‌شدند. در فصل زمستان، آب در حوضچه‌های مخصوص یخ می‌بست و سپس یخ‌های به‌دست‌آمده را در مخازن یخدان‌ها انبار می‌کردند تا در تابستان مورد استفاده قرار گیرند.
بازار سیرجان یکی از جاهای دیدنی سیرجان
در قلب شهر سیرجان، بازاری تاریخی با قدمتی نزدیک به دویست سال قرار دارد که به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر شناخته می‌شود. این بازار در خیابان امام خمینی واقع شده و شامل دو بخش «بازار نو» و «بازار کهنه» است که در کنار یکدیگر قرار دارند.
بازار سیرجان با معماری سنتی و فضای نوستالژیک خود، تجربه‌ای منحصربه‌فرد از فرهنگ و تاریخ این منطقه را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد. در این بازار، حجره‌های متعددی وجود دارند که انواع کالاها از جمله صنایع‌دستی، پوشاک، لوازم خانگی و سوغات محلی را عرضه می‌کنند. همچنین، این بازار مکانی مناسب برای خرید مسقطی سیرجان، یکی از شیرینی‌های معروف این منطقه، محسوب می‌شود.
باغ بمید سیرجان
در شمال شهر سیرجان، منطقه‌ای تاریخی به نام «باغ بمید» قرار دارد که یادآور روزهای پر فراز و نشیب این دیار است. شهر قدیم سیرجان تا سال ۷۹۶ هجری قمری در محلی به نام قلعه سنگ، در ۹ کیلومتری سیرجان کنونی، قرار داشت. پس از نابودی این شهر توسط «ایدکو»، سردار تیمور، ساکنان باقی‌مانده به باغ بمید کوچ کردند و زندگی جدیدی را در آنجا آغاز نمودند.
باغ بمید نه‌تنها پناهگاهی برای مردم در برابر هجوم‌های تاریخی بوده، بلکه با گذشت زمان به یکی از جاذبه‌های گردشگری سیرجان تبدیل شده است. این منطقه با فضای سبز دلنشین و آثار تاریخی متعدد، مقصدی مناسب برای علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت است. از جمله دیدنی‌های این منطقه، یخچال‌های قدیمی مربوط به دوره قاجار هستند که در غرب باغ بمید واقع شده‌اند و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
بازدید از باغ بمید فرصتی است تا در کنار لذت بردن از طبیعت زیبا، با تاریخ پر افتخار سیرجان و مقاومت مردمانش در برابر ناملایمات آشنا شوید.
آرامگاه میر زبیر سیرجان
در شرق روستای شریف‌آباد، از توابع دهستان سعادت‌آباد سیرجان، آرامگاهی تاریخی به نام «میر زبیر» قرار دارد که با قدمتی از دوره ایلخانی، یکی از جاذبه‌های گردشگری استان کرمان محسوب می‌شود. این بنا در کنار قبرستان روستا واقع شده و به‌صورت مربعی با ابعاد خارجی ۹ متر و داخلی ۷ متر ساخته شده است. مصالح به‌کاررفته در ساخت آن شامل قلوه‌سنگ و ملات گچ است که استحکام و سادگی را به نمایش می‌گذارد.
فضای داخلی آرامگاه با تزئینات گچ‌بری زیبا و متعددی مزین شده است؛ از جمله محراب، کتیبه‌های کمربندی، طاق‌نماها و گوشواره‌ها که هر یک نشان‌دهنده هنر و ذوق معماران آن دوره است. ارتفاع بنا از کف تا زیر گنبد که اکنون فرو ریخته، حدود ۸ متر بوده و در ارتفاع ۴ متری، ساختار مربعی به هشت‌ضلعی و سپس با کاربندی به دایره تبدیل شده است تا گنبد بر روی آن استوار شود.
گرچه گچ‌بری محراب تاریخ ربیع‌الاول سال ۷۵۱ هجری قمری را نشان می‌دهد، برخی معتقدند که این بنا در ابتدا معبدی مربوط به قبل یا اوایل اسلام بوده که در زمان سلطنت محمد مبارز، اولین امیر از خاندان آل مظفر، مرمت و به مسجد تبدیل شده است. با توجه به شباهت آن با بنای پیر جار سوز و وجود بنای دیگری به نام طلحه که اکنون ویران شده، به نظر می‌رسد این بنا آرامگاهی بوده است.
آرامگاه میر زبیر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بازدید از این اثر تاریخی فرصتی است تا با هنر معماری دوره ایلخانی و تاریخ پر فراز و نشیب منطقه سیرجان آشنا شوید و از نزدیک شاهد زیبایی‌های گچ‌بری و ساختار منحصر به‌فرد این بنا باشید.
