مجموعه گنجعلیخان، نگینی در قلب تاریخی و یکی از جاهای دیدنی کرمان، یکی از برجستهترین آثار دوره صفویه است که با معماری خیرهکنندهاش هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب میکند. این مجموعه که در حاشیه بازار بزرگ کرمان قرار دارد، شامل میدان، بازار، حمام، کاروانسرا و مدرسه، مسجد، ضرابخانه و آبانبار است که هر یک نمایانگر هنر و فرهنگ غنی ایرانی هستند. گنجعلیخان، حاکم کرمان در زمان شاه عباس صفوی، با ساخت این مجموعه در سالهای ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری، نقش بسزایی در توسعه و آبادانی شهر ایفا کرد.
درباره مجموعه گنجعلی خان کرمان
میدان گنجعلیخان با ابعاد ۱۰۱ در ۵۰ متر، همچون قلب تپنده مجموعه، اطراف خود را با بازارها و بناهای تاریخی احاطه کرده است. حمام گنجعلیخان، با کاشیکاریها و نقاشیهای زیبا، نمونهای بارز از هنر معماری ایرانی بهشمار میرود. بازار مسگری، کاروانسرا و مسجد مجموعه نیز هر کدام با ویژگیهای منحصربهفرد خود، بازدیدکنندگان را به سفری در دل تاریخ دعوت میکنند. با بازدید از این مجموعه، میتوان به عمق فرهنگ و هنر ایرانی پی برد و لحظاتی بهیادماندنی را تجربه کرد.
بخش های مختلف مجموعه گنجعلی خان در کرمان
در این قسمت به بخشهای مختلف مجموعه تاریخی و رشگ برانگیز گنجعلی خان کرمان خواهیم پرداخت. تا علاقه مندان با هنر بی همانند ایرانی در عصر پیش از مدرنیته بیشتر آشنا بشوند و این تصور غلط که مدرنیته با بناهای خشن و بی روح خود آرامش را به زندگی انسانها خواهد آورد، اندکی تقلیل یابد و هممیهنان ما بیشتر درباره تاریخ با شکوه ایران کهن تامل کنند.
بازار گنجعلی خان کرمان
بازار گنجعلیخان، یکی از بخشهای مهم مجموعه تاریخی گنجعلیخان در کرمان، در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان واقع شده است. این بازار که به سبک معماری دوره صفویه ساخته شده، با طول حدود ۹۳ متر و عرض ۷٫۷۵ متر، در چهارسوق بازاری اختیار قرار دارد.
در سمت راست بازار، حمام تاریخی گنجعلیخان و هجده مغازه قرار گرفتهاند و در سمت چپ آن، ۱۶ طاقنما طراحی شده که به میدان گنجعلیخان مشرف هستند. این طاقنماها، فضایی دلنشین برای دستفروشان فراهم کردهاند. در انتهای بازار، بازار زرگری یا قیصریه قرار دارد که محل فعالیت زرگران و طلافروشان است. بازار گنجعلیخان با معماری منحصربهفرد خود، نمونهای از هنر و فرهنگ ایرانی در دوره صفویه را به نمایش میگذارد و از جاذبههای گردشگری مهم کرمان بهشمار میرود.
مسجد گنجعلی خان کرمان
مسجد گنجعلیخان، یکی از بناهای برجسته مجموعه تاریخی گنجعلیخان در کرمان، در ضلع شمالشرقی میدان گنجعلیخان و مجاور مدرسه گنجعلیخان قرار دارد. این مسجد کوچک که در سال ۱۰۰۷ هجری قمری به دستور گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد، بهعنوان نمازخانهای برای کاروانسرا و مدرسه همجوار خود عمل میکرد. ورودی مسجد از طریق ایوانی ساده با گچبریهای هندسی زیبا است که به شبستانی با مساحت ۱۲۷٫۵ متر مربع منتهی میشود. شبستان دارای پوشش گنبدی با ۱۲ نورگیر است که نور طبیعی را به داخل هدایت میکند.
محراب مسجد با لوح مرمرینی که طرح برجسته گلدانی را نمایش میدهد، زینت یافته است. تزیینات داخلی شامل گچبری، نقاشی، مقرنسکاری و کاربندیهای هنرمندانه است که جلوهای خاص به این بنای تاریخی میبخشد. معماری مسجد گنجعلیخان، اثر استاد محمد سلطانی یزدی، از سبک اصفهانی الهام گرفته و شباهتهایی با میدان نقش جهان اصفهان و میدان امیرچخماق یزد دارد. امروزه، این مسجد بهعنوان موزه هنرهای تزیینی دوران صفویه شناخته میشود و بازدید از آن برای عموم آزاد و رایگان است.
حمام گنجعلی خان کرمان
حمام گنجعلیخان، یکی از شاهکارهای معماری دوره صفویه، در قلب مجموعه تاریخی گنجعلیخان کرمان واقع شده است. این حمام در سال ۱۰۲۰ هجری قمری (۱۶۱۱ میلادی) به دستور گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد و با مساحتی حدود ۱٬۳۸۰ متر مربع، نمونهای برجسته از هنر معماری ایرانی بهشمار میرود. ورودی اصلی حمام در ضلع جنوبی میدان گنجعلیخان قرار دارد و طاق سردر آن با یزدیبندی و نقاشیهای روی گچ مزین شده است.
فضاهای داخلی حمام شامل بخشهای مختلفی از جمله سربینه، گرمخانه و خزینه است که هر کدام با تزیینات گچبری، کاشیکاری و نقاشیهای دیواری زیبا آراسته شدهاند. این حمام تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی مورد استفاده عمومی بود و در سال ۱۳۴۷ پس از مرمت، بهعنوان موزه مردمشناسی فعالیت خود را آغاز کرد. امروزه، مجسمههای مومی در بخشهای مختلف حمام، صحنههایی از زندگی روزمره مردم در دوران صفویه را به تصویر میکشند و بازدیدکنندگان را با فرهنگ و آدابورسوم آن زمان آشنا میکنند. حمام گنجعلیخان بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری مهم کرمان، هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است که برای مشاهده این اثر تاریخی و هنری به این شهر سفر میکنند.
میدان گنجعلی خان کرمان
میدان گنجعلیخان، واقع در مرکز تاریخی شهر کرمان و حاشیه بازار بزرگ، یکی از برجستهترین آثار دوره صفویه است که در سال ۱۰۰۵ هجری قمری به دستور گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد. این میدان با ابعاد ۱۰۱ در ۵۰ متر، همچون نگینی درخشان، مجموعهای از بناهای مهم از جمله حمام، آبانبار، مسجد، مدرسه، کاروانسرا و ضرابخانه را در اطراف خود جای داده است.
میدان گنجعلیخان، با طراحی منحصربهفرد خود، یادآور میدان نقش جهان اصفهان و میدان امیرچخماق یزد است و اصول شهرسازی تاریخی ایران را بهخوبی به نمایش میگذارد. این میدان بهعنوان مرکز گردهماییهای اجتماعی و تجاری، نقش مهمی در زندگی روزمره مردم کرمان ایفا میکرده است. امروزه، میدان گنجعلیخان با حفظ اصالت تاریخی خود، یکی از جاذبههای گردشگری مهم کرمان بهشمار میرود و هر ساله گردشگران بسیاری را بهسوی خود جذب میکند.
مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان کرمان
مدرسه و کاروانسرای گنجعلیخان، از بناهای تاریخی دوره صفویه، در ضلع شرقی میدان گنجعلیخان کرمان قرار دارند. این مدرسه در سال ۱۰۰۷ هجری قمری (۱۵۹۸ میلادی) به دستور گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد و تا زمان آغامحمدخان قاجار، یکی از مدارس پررونق شهر بود.
پس از آن، این بنا تغییر کاربری داده و به کاروانسرا تبدیل شد. معماری این مجموعه با کاشیکاریهای معرق و معلقی زیبا، نمونهای از هنر دوره صفویه را به نمایش میگذارد. ابعاد مدرسه ۲۳ در ۳۱٫۵ متر است و مساحتی حدود ۷۲۴ متر مربع را در بر میگیرد. امروزه، این بنا بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری کرمان شناخته میشود و برخی از کلاسهای دانشکده هنر دانشگاه باهنر کرمان در آن برگزار میشوند.
آب انبار گنجعلی خان کرمان
آبانبار گنجعلیخان، که به نام آبانبار علیمردانخان نیز شناخته میشود، یکی از بخشهای مهم مجموعه تاریخی گنجعلیخان در کرمان است. این آبانبار در سال ۱۰۲۹ هجری قمری (۱۶۱۹ میلادی) به دستور علیمردانخان، پسر گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد. موقعیت آن در بازار مسگری کرمان قرار دارد و با سردری زیبا مزین به کاشیکاریها و مقرنسکاریهای دوره صفویه، توجه هر بینندهای را جلب میکند.
این آبانبار با ظرفیت ذخیرهسازی حدود دو میلیون لیتر آب، نقش حیاتی در تأمین آب ششماهه محلههای اطراف ایفا میکرده است. ساختار آن شامل منبع ذخیره آب، پوشش منبع، بادگیر و هواکش، راهپله و پاشیر است که هر کدام با دقت و هنرمندی خاصی طراحی شدهاند. ارتفاع آبانبار به ۹ متر میرسد و منبع آن ابعادی در حدود ۶ در ۱۰ متر دارد.
این بنا در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۴۷ با شماره ثبت ۸۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. امروزه، آبانبار گنجعلیخان بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری کرمان، بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جذب میکند و نمونهای برجسته از مهندسی و هنر معماری ایرانی در دوره صفویه را به نمایش میگذارد.
ضرابخانه گنجعلی خان کرمان
ضرابخانه گنجعلیخان، یکی از بخشهای مهم مجموعه تاریخی گنجعلیخان در کرمان، در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان و داخل بازار مسگری شمالی، مقابل حمام گنجعلیخان قرار دارد. این بنا در دوره صفویه بهعنوان محل ضرب سکههای رایج آن زمان استفاده میشد و از سال ۱۳۷۰ بهعنوان موزه سکه فعالیت میکند.
معماری ضرابخانه با دیوارهای آجری منقش و گچبریهای زیبا، نمونهای از هنر دوره صفویه را به نمایش میگذارد. گنبد بلند بنا با عمارت کلاهفرنگی، نورپردازی طبیعی را به فضای داخلی میآورد و حوض مربعی در مرکز آن، جلوهای دلنشین به محیط میبخشد. امروزه، موزه سکه گنجعلیخان با نمایش مجموعهای از سکههای تاریخی، یکی از معتبرترین موزههای سکه ایران بهشمار میرود و گردشگران بسیاری را جذب میکند.
مجموعه گنجعلیخان کجاست؟
مجموعه گنجعلیخان در مرکز تاریخی شهر کرمان، در نزدیکی میدان شهدا، بین خیابانهای امام خمینی و شریعتی، در ابتدای بازار بزرگ کرمان قرار دارد. این مجموعه شامل بخشهای مختلفی از جمله میدان، حمام، بازار، کاروانسرا، مدرسه، آبانبار و ضرابخانه است که در دوره صفویه به دستور گنجعلیخان، حاکم وقت کرمان، ساخته شدهاند. موقعیت دقیق آن در میدان گنجعلیخان، حد فاصل خیابانهای امام خمینی و شریعتی، در نزدیکی میدان شهدا است.
جاهای دیدنی نزدیک به مجموعه گنجعلی خان کرمان
در نزدیکی مجموعه گنجعلیخان کرمان، چندین جاذبه دیدنی قرار دارند که میتوانید از آنها بازدید کنید:
بازار کرمان: این بازار تاریخی در مجاورت مجموعه گنجعلیخان قرار دارد و با معماری سنتی و تنوع کالاها، تجربهای منحصربهفرد را برای بازدیدکنندگان فراهم میکند.
مجموعه ابراهیمخان: این مجموعه شامل مدرسه، حمام، بازار و آبانبار است و در نزدیکی مجموعه گنجعلیخان واقع شده و نمونهای از معماری دوره قاجار را به نمایش میگذارد.
بازار مسگری: این بازار در کنار مجموعه گنجعلیخان قرار دارد و محل فعالیت مسگران محلی است که ظروف و اشیای مسی دستساز را عرضه میکنند.
مسجد جامع کرمان: این مسجد تاریخی با معماری زیبا و کاشیکاریهای هنرمندانه، در فاصله کوتاهی از مجموعه گنجعلیخان قرار دارد و یکی از مهمترین مساجد شهر بهشمار میرود.
موزه صنعتی کرمان: این موزه که در نزدیکی مجموعه گنجعلیخان واقع شده، آثار هنری متعددی از هنرمندان معاصر را به نمایش میگذارد و برای علاقهمندان به هنر جذاب است.
