گنبد مشتاقیه، که به «سه گنبدان» نیز شهرت دارد، یکی از آثار تاریخی و فرهنگی برجسته و جاهای دیدنی شهر کرمان است که در دوره قاجار ساخته شده است. این مجموعه آرامگاهی در گذشته در جوار قبرستان کهنه و خارج از حصار شهر قرار داشت و امروزه به یکی از جاذبههای گردشگری مهم کرمان تبدیل شده است.
در روزگاران پیشین که هنوز تعادل نیروها در این پهنه اهورایی بر هم نخورده بود و مردان حق در ردای راستین معرفت، پای بر خاک پاک ایران مینهادند، کرمان هم از این هدایا و نعمات آسمانی بیبهره نبود و مانند جایجای این خطه نورپرور یعنی ایران عزیز و زیبایمان، میزبان سالکان راستین راه معرفت بود.
گنبد مشتاقیه نیز مانند آرامگاه شاه نعمت الله ولی ، به گواه تاریخ آرامگاه مردانی است که زندگی خویش را صرف تادیب نفس و تزکیه وجود خویشتن از آلودگیهای نفس افسارگسیخته بشری کردند.
این مجموعه با معماری خاص خود، شامل سه گنبد است که هر یک بر روی مقبرهای از این بزرگان قرار دارد. گنبد آجری مشتاقیه مربوط به مقبره شیخ اسماعیل هراتی است و از زمان ساخت بنا تاکنون به همین شکل آجری باقی مانده است. دو گنبد دیگر با کاشیکاریهای فیروزهای رنگ تزئین شدهاند و تزئینات دیگری شامل نقاشی، گچبری، مقرنس و کاربندی نیز به مرور زمان به این بنا اضافه شدهاند.
گنبد مشتاقیه نهتنها از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت دارد، بلکه با معماری منحصربهفرد خود، به یکی از مقاصد گردشگری محبوب در کرمان تبدیل شده است. بازدید از این مجموعه به علاقهمندان تاریخ، فرهنگ و معماری توصیه میشود.
تاریخچه گنبد مشتاقیه
گنبد مشتاقیه، معروف به سه گنبدان، یکی از آثار تاریخی دوره قاجار در شهر کرمان است که در سال ۱۲۲۳ هجری قمری ساخته شده است.این مجموعه در ابتدا بهمنظور تدفین میرزا حسینخان راینی، حاکم کرمان در اواخر دوره زندیه و جد اعلای سادات میرحسینی، احداث شد.
در سال ۱۲۰۶ هجری قمری، مشتاق علیشاه، عارف نامدار، به جرم خواندن قرآن با نوای سهتار سنگسار و در کنار مقبره میرزا حسینخان دفن شد؛ از آن پس، این مکان به مشتاقیه شهرت یافت.
در سال ۱۲۶۰ هجری قمری، سه گنبد بر روی قبور مشتاق علیشاه، شیخ اسماعیل هراتی و کوثر علیشاه همدانی بنا گردید. این مجموعه با تزئیناتی نظیر نقاشی، گچبری، مقرنس و کاربندی، یکی از جاذبههای گردشگری مهم کرمان بهشمار میرود.
داستان زندگی مشتاق علی شاه
مشتاق علیشاه، با نام اصلی میرزا محمد تربتی، از چهرههای برجسته عرفان و تصوف در اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه بود. وی در اصفهان متولد شد و پس از درگذشت پدر، تحت حمایت و تربیت استادان برجستهای قرار گرفت. مشتاق علیشاه از مریدان شاه نعمتالله ولی بود و در جوانی به کرمان کوچ کرد، جایی که به ترویج آموزههای عرفانی پرداخت و پیروان بسیاری جذب کرد.
او علاوه بر مقام معنوی، در هنر موسیقی نیز تبحر داشت و بهویژه در نواختن سهتار مهارت داشت. یکی از نوآوریهای وی در موسیقی، افزودن سیم چهارم به سهتار بود که به “سیم مشتاق” معروف است. این اقدام تأثیر بسزایی در توسعه موسیقی ایرانی داشت. مشتاق علیشاه به دلیل خواندن قرآن با نوای سهتار و تفسیرهای خاص خود، مورد خشم برخی متعصبان قرار گرفت و در نهایت در سال ۱۲۰۶ هجری قمری در کرمان سنگسار شد. آرامگاه وی در مجموعه گنبد مشتاقیه کرمان قرار دارد که به یکی از مکانهای زیارتی و گردشگری این شهر تبدیل شده است.
خفتگان در بارگاه گنبد مشتاقیه چه کسانی هستند؟
کوثر علیشاه همدانی
حاج ملا محمدرضا همدانی، معروف به کوثر علیشاه همدانی، از صوفیان برجسته قرن سیزدهم هجری و از سلسله نعمتاللهیه بود. وی فرزند حاج محمد امین و از نوادگان شیخ اشراق، شهابالدین سهروردی، به شمار میرفت. کوثر علیشاه تحت تأثیر عرفای بزرگی چون حسین علیشاه اصفهانی به تصوف روی آورد و با مجذوب علیشاه همدانی، صوفی شاعر، معاشرت داشت؛ بهطوریکه همراه او به زیارت مکه نیز مشرف شد.
پس از آنکه خانهاش در همدان به تحریک مخالفان ویران و اموالش غارت شد، به تبریز نزد عباس میرزا نائبالسلطنه پناه برد و مورد احترام وی قرار گرفت. سپس همراه عباس میرزا به کرمان آمد و در آنجا اقامت گزید. در زمان حضور کوثر علیشاه در کرمان، هانری پادری، مبلغ مسیحی، به ایران آمد و به تبلیغ مسیحیت پرداخت. کوثر علیشاه در پاسخ به ادعاهای او، رسالهای به نام «ارشادالمضلین فی نبوه خاتمالنبیین» نوشت.
از آثار ادبی وی میتوان به تفسیر قرآن کریم به نظم، معروف به «دارالتنظیم فارسی»، و اشعار متعدد در قالب غزل و مثنوی اشاره کرد. کوثر علیشاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری (۱۲۱۰ هجری شمسی) در کرمان درگذشت و در کنار مشتاق علیشاه در گنبد مشتاقیه به خاک سپرده شد.
شیخ اسماعیل هراتی
شیخ اسماعیل هراتی، از عابدان و درویشان بزرگ زمانه که به سادهزیستی مشهور بود، سومین مدفون آرامگاه یا گنبد مشتاقیه است. وی فقیری درویش و پیرمردی روحانی بود که در کنار مقبرهی مشتاق علیشاه زندگی میکرد.
شیخ اسماعیل به عبادت زیاد معروف بوده و از کسی هیچ کمکی قبول نمیکرد؛ همیشه از دسترنج خود برای گذران زندگی استفاده میکرد. آرامگاه وی در گنبد مشتاقیه به دستور مرحوم محمد اسماعیل خان وکیلالملک، حاکم منطقهی کرمان و بلوچستان در زمان قاجار ساخته شده است.
این گنبد آجری که از همان زمان قاجاریه به همین شکل باقی مانده، معنویتی ویژه به آرامگاهش بخشیده و مردم برای طلب حاجت، بر مزارش شمع روشن میکنند.
باقی صوفیان خفته در خاک گنبد مشتاقیه چه کسانی هستند؟
آرامگاه مشتاقیه در کرمان، علاوه بر سه گنبد اصلی که محل دفن مشتاق علیشاه، کوثر علیشاه همدانی و شیخ اسماعیل هراتی است، دارای دو اتاق دیگر نیز میباشد که محل دفن برخی از صوفیان و پیروان این بزرگان است. این اتاقها به منظور تدفین هممسلکان مشتاق علیشاه ساخته شده و بسیاری از صوفیان شناختهشده و صاحبمنزلت در این مکان به خاک سپرده شدهاند.
از جمله این افراد میتوان به علیشاه صوفی اشاره کرد. همچنین، میرزا محمدحسین رونق کرمانی، مشهور به رونق علیشاه، شاعر و عارف صوفیمسلک همدوره مشتاق و از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی، در این مکان دفن شده است. از آثار معروف او میتوان به دیوان اشعارش به نام «مرآت المحققین» اشاره کرد.
جاهای دیدنی گنشد مشتاقیه کرمان
گنبد مشتاقیه، یکی از آثار تاریخی کرمان، در نزدیکی چند جاذبه دیدنی قرار دارد که بازدید از آنها تجربهای غنی از فرهنگ و تاریخ این شهر را فراهم میکند. یکی از این مکانها، مسجد جامع کرمان است که با معماری خیرهکنندهاش، نمونهای برجسته از هنر اسلامی به شمار میرود. در فاصلهای کوتاه، مجموعه گنجعلیخان واقع شده که شامل بازار، حمام و میدان تاریخی است و بازدیدکنندگان را به دوران صفویه میبرد.
بازار کرمان نیز با تنوع کالاها و فضای سنتیاش، فرصتی مناسب برای خرید و آشنایی با فرهنگ محلی فراهم میکند. علاوه بر این، حمام وکیل با معماری زیبا و تبدیلشدن به چایخانه سنتی، مکانی دلانگیز برای استراحت و تجربه طعمهای محلی است. در نهایت، گنبد جبلیه، تنها بنای سنگی کرمان با قدمتی از دوران ساسانی، گزینهای جذاب برای علاقهمندان به تاریخ باستان است.
