یخدان مویدی، بزرگترین یخچال خشتی جهان، یکی از شاهکارهای معماری سنتی و جاهای دیدنی کرمان است که در اواخر دوره صفویه ساخته شده است. این بنای تاریخی در خیابان شهید کامیاب (ابوحامد) و محله مویدی قرار دارد و نام خود را از قنات مویدی، که آب مورد نیاز آن را تأمین میکرد، گرفته است.
یخدان مویدی از چهار بخش اصلی مخزن، حصار، استخر و چاله یخ تشکیل شده است. مخزن دایرهشکل آن با گنبدی مخروطی پوشانده شده که بهگونهای طراحی شده است تا کمترین میزان تابش آفتاب را جذب کند. دیوارهای بلند اطراف بنا، علاوه بر ایجاد سایه، با وزش باد به کاهش دمای داخلی کمک میکنند.
مصالح بهکاررفته در ساخت این یخدان، خشت خام و ملات گل است که بهعنوان عایق حرارتی عمل میکنند. در گذشته، یخدان مویدی برای نگهداری یخ و برخی مواد غذایی در تابستان استفاده میشد. نحوه تولید یخ به این صورت بود که در شبهای زمستان، آب در استخرهای پشت دیوارهای بلند ریخته میشد و با سرمای هوا یخ میبست. دیوارها از تابش آفتاب به یخها در طول روز جلوگیری میکردند. این سازه در ۲ آبان ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۳۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و امروزه بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری کرمان، میزبان بازدیدکنندگان است.
قدمت یخدان مویدی کرمان
یخدان مویدی کرمان، بزرگترین یخچال خشتی جهان، در اواخر دوره صفویه ساخته شد. این بنا در محله مویدی کرمان قرار دارد و نام آن از قنات مویدی گرفته شده است که آب مورد نیاز یخدان را تأمین میکرد. برخی منابع نیز معتقدند که این یخدان به دستور مویدالدین ریحان، یکی از کارگزاران حکومت، ساخته شده و به همین دلیل به این نام معروف شده است.
در گذشته، یخدان مویدی برای تولید و نگهداری یخ در فصول گرم سال استفاده میشد. با ورود برق و تأسیس کارخانههای یخسازی، کاربری این بنا کاهش یافت و تا دهه ۱۳۸۰ بهصورت متروکه درآمد. پس از آنکه یخدان مویدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و پس از مرمت توسط سازمان میراث فرهنگی، بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری کرمان مورد بازدید قرار میگیرد.
معماری یخدان مویدی کرمان
یخدان مویدی کرمان، بهعنوان بزرگترین یخچال خشتی جهان، نمونهای برجسته از معماری هوشمندانه در مناطق کویری ایران است. این سازه از بخشهای زیر تشکیل شده است:
مخزن: فضای دایرهشکلی که با گنبدی مخروطی پوشانده شده و برای نگهداری یخها طراحی شده است.
حصار: دیوارهای بلندی که اطراف مخزن را فرا گرفته و با ایجاد سایه و کاهش تابش مستقیم آفتاب، به حفظ دمای پایین داخل کمک میکنند.
استخر: محوطهای برای تولید یخ در شبهای سرد زمستان؛ آب در این استخرها ریخته میشد و با سرمای شب یخ میبست.
چاله یخ: محلی در زیر مخزن برای ذخیره یخهای تولیدشده و جلوگیری از ذوب آنها.
نحوه کارکرد یخدان مویدی کرمان
آب از طریق قناتها به استخرهای پشت دیوارهای بلند یخدان هدایت میشد. در شبهای سرد زمستان، لایه نازکی از آب در این استخرها پخش میشد تا بهسرعت یخ ببندد. این یخها سپس به مخزن اصلی منتقل میشدند و در چاله یخ ذخیره میگردیدند. دیوارهای بلند اطراف یخدان، با ایجاد سایه و جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب، به حفظ دمای پایین داخل کمک میکردند. گنبد مخروطیشکل مخزن نیز با کاهش تبادل حرارتی، مانع از ذوب شدن یخها میشد. این روش سنتی تولید و نگهداری یخ، نشاندهنده خردمندی و ابتکار معماران ایرانی در بهرهگیری از منابع طبیعی برای تأمین نیازهای جامعه بوده است.
آدرس یخدان مویدی کرمان
یخدان مویدی در استان کرمان – شهرستان کرمان، خیابان شهید کامیاب یا ابوحامد واقع شده است.
چند جای دیدنی و جذاب دیگر کرمان
کرمان، علاوه بر یخدان مویدی، میزبان جاهای دیدنی دیگری نیز هست که هرکدام گوشهای از تاریخ و فرهنگ این منطقه را نمایان میکنند. از ارگ بم، بزرگترین سازه خشتی جهان، و ارگ راین، دژی تاریخی و شگفتانگیز، گرفته تا مسجد جامع کرمان با معماری باشکوه اسلامی و آرامگاه شاه نعمتالله ولی در ماهان که آرامشی روحنواز دارد؛ این شهر مجموعهای از زیباییهای تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است.
